મગફળીમાં વાયરવોર્મનું નિયંત્રણ

🐄 પશુ આહાર : ખેડૂત મિત્રોની સંપૂર્ણ માર્ગદર્શિકા

પશુધન આપણા કૃષિ અર્થતંત્રનો મુખ્ય આધાર છે. પશુઓનું આરોગ્ય, દૂધ ઉત્પાદન અને પ્રજનન ક્ષમતા મોટા ભાગે યોગ્ય આહાર પર નિર્ભર છે. ચાલો હવે એક-એક મુદ્દે સમજીએ.

🌾 ૧. સૂકો ચારો અને યુરિયા પ્રક્રિયા

👉 પરાળ, કડબ, સુકા છરા વગેરે સામાન્ય રીતે પોષણમાં ઓછા હોય છે. પરંતુ યુરિયા પ્રક્રિયા કરવાથી તેમાં પોષક ગુણ વધારો થાય છે.

ઘટકો	ટકાવારી	ઘટકો	ટકાવારી
સ્કીમ મિલ્ક પાઉડર	૫૦.૦૦	ઘઉનો લોટ	૧૦.૦૦
છાશ પાઉડર	૩૦.૦૦	માછલી ભૂકો	૧૨.૦૦
દેક્ષ્ત્રોજ	૮.૦૦	અળસિ ખોળ	૪૦.૦૦
ઓટ ભરડો	૫.૦૦	કોપરેલ	૭.૦૦
બ્ર્યુવર્સ યીસ્ટ	૫.૦૦	અળસિ તેલ	૩.૦૦
યીસ્ટ	૦.૨૬	બ્યુટારીક એસિડ	૦.૩૦
ખનીજ તત્વો	૦.૦૪	સાઈટ્રિક એસિડ	૧.૪૦
પ્રજીવક	૧.૭	મોલાસિસ	૧૦.૦૦
		ક્ષારમિશ્રણ	૩.૦૦
		એરોફેક	૦.૩૦
		દૂધ	૧૩.૦૦
	૧૦૦.૦૦	કુલ	૧૦૦.૦૦

✅ ફાયદા :

• પરાળ/કડબ જાનવરોને વધુ ભાવશે.
• પાચ્યતા ૧૫–૨૦% સુધી વધશે.
• પ્રોટીનનું પ્રમાણ ૨.૫–૩ ગણી વધશે.
• ઓછી કિંમતમાં વધુ પોષક તત્વો મળશે.
• દાણનો ઉપયોગ રોજના ૧ કિલો સુધી ઘટાડી શકાય છે.

💡 સલાહ: હંમેશા પશુપોષણ નિષ્ણાત અથવા પશુચિકિત્સકની માર્ગદર્શિકા હેઠળ જ યુરિયા પ્રક્રિયા કરવી.

🍼 ૨. મિલ્ક રિપ્લેસર (Milk Replacer)

વાછરડાને માતાનું દૂધ ધીમે ધીમે ઓછું કરીને તેની જગ્યાએ મિલ્ક રિપ્લેસર આપવાથી પશુનો વિકાસ ઝડપી થાય છે.

ફોર્મ્યુલા (મુખ્ય ઘટકો):

• સ્કીમ મિલ્ક પાઉડર – 50%
• છાશ પાઉડર – 30%
• ઘઉંનો લોટ – 10%
• માછલી ભૂકો – 12%
• મોલાસીસ – 10%
• તેલ, ખનીજ, પ્રજીવક વગેરે – જરૂરી પ્રમાણમાં

👉 આ મિશ્રણ અર્ધદ્રવ સ્વરૂપમાં આપી શકાય છે.

પશુઆહાર ઘટકો	વાછરડાનું દાણ (%)	બળદનું દાણ (%)	ગાય- ભેંસ માટે દાણ (%)
ખોળ	૪૦	૨૦	૩૫
કુરકી	૧૦	૧૫	૧૫
થુંલુ	૧૦	૧૫	૧૩
ચુની	૧૫	૧૦	૧૩
મોલાસીસ	૧૦	૧૦	૧૦
યુરીયા	૧	૧	૧
ક્ષાર મિશ્રણ	૨	૧	૧
મીઠું	૨	૨	૨
છાલાં/ છોડાં	૧૦	૨૬	૧૦

🍀 ૩. સંપૂર્ણ પશુ આહાર (Complete Feed)

સંપૂર્ણ આહાર એટલે કે જેમાં પાણી સિવાય પશુ માટેના તમામ પોષક તત્ત્વો સમાયેલ હોય.

ફાયદા :

• મજૂરી ખર્ચ ઘટે છે (એકસાથે ખવડાવી શકાય).
• દિવસભરમાં સંતુલિત પોષણ મળે છે.
• પાકની આડપેદાશો (પરાળ, કડબ, ઝાડનાં પાન, પસ્તી)નો યોગ્ય ઉપયોગ થાય છે.
• દૂધ અને ફેટનું ઉત્પાદન સ્થિર રહે છે.
• પાચન તંત્ર મજબૂત બને છે.

🌱 ૪. લીલો ચારો

લીલો ચારો પશુ માટે સૌથી સસ્તો અને પોષક આહાર છે.

ફાયદા :

• પશુને ભાવે છે અને ભૂખ વધે છે.
• વિટામિન ‘A’ અને કેરોટીન મળે છે.
• પ્રજનન ક્ષમતા અને દૂધ ઉત્પાદન વધે છે.
• રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધે છે.
• સૂકા ચારા સાથે ખવડાવવાથી પાચ્યતા વધે છે.

👉 પુખ્ત પશુને દરરોજ ઓછામાં ઓછા ૫ કિગ્રા. લીલો ચારો આપવો જોઈએ.

🌿 ૫. સાયલેજ (Silage)

સાયલેજ એટલે લીલા ચારા ને હવા વગર (airtight) ખાડામાં રાખીને બનાવેલું લીલા ઘાસનું અથાણું.

ઉત્તમ સાયલેજની લાક્ષણિકતાઓ :

• રંગ – લીલાશ પડતો પીળો
• સુગંધ – સરકા જેવી, પશુને ભાવતી
• ફૂગ અને દુર્ગંધ રહિત
• અમ્લતા (pH) – 4.2 થી ઓછી

👉 સાયલેજને યોગ્ય રીતે સંગ્રહ કરવામાં આવે તો ૪–૫ વર્ષ સુધી સાચવી શકાય છે.

🌾 ૬. અપ્રચલિત દાણ અને વિકલ્પો

અછત અથવા દુષ્કાળમાં નીચેના વિકલ્પો ઉપયોગી છે:

• ગાંડા બાવળની શીંગો
• કુંવાડિયા બીજ (બાફીને)
• કેરીની ગોટલી
• મહૂડા ખોળ (સાવચેતી સાથે)
• ટામેટા વેસ્ટ, ઈસબગુલ ગોલા/લાલી
• કપાસિયા ખોળ, મકાઈ ખોળ
• પાંદડા – આંબા, પીપળા, બાવળ, સુબાબુલ (મર્યાદિત પ્રમાણમાં)

🐮 ૭. દાણનું મહત્વ

દાણ વગર ફક્ત લીલો-સૂકો ચારો પૂરતો નથી. દાણ પશુઓને :

• વિકાસ માટે પ્રોટીન આપે છે.
• ઊર્જા માટે શક્તિદાયક પદાર્થો પૂરા કરે છે.
• ખનિજ, વિટામિન અને પ્રજીવકો પૂરા કરે છે.

🔑 અંતિમ સલાહ

• હંમેશા સંતુલિત આહાર આપો.
• લીલા અને સૂકા ચારા સાથે યોગ્ય માત્રામાં દાણ ઉમેરો.
• સ્થાનિક સ્તરે ઉપલબ્ધ આડપેદાશોનો ઉપયોગ કરો.
• પશુચિકિત્સક અથવા નિષ્ણાતની સલાહ વિના યુરિયા કે અપ્રચલિત દાણનો ઉપયોગ ન કરો.

📌 નિષ્કર્ષ:

યોગ્ય પશુ આહાર એ વધુ દૂધ ઉત્પાદન, પશુઓની તંદુરસ્તી અને ખેડૂતના નફા માટેનું મુખ્ય સાધન છે.